رود کروبندهای شش گانه

رودخانه کــر شاهرگ حیاتی شهرستان خرامه

آب رود کرنسبتاً شيرين بوده و علاوه بر آبياري اراضي دشت‌هاي كربال، مرودشت،

رامجرد و …به مصرف آب آشاميدني شيراز نيز مي‌رسد. عرض آن به‌طــور متوسط

حدود 40 متر و عمق آن از6  تا  10  متر در نوسان است.

اين رودخانه با   278   كيلومترطـول، از شيب‌هاي جنــوبي كوهسيدمحمد در اقليد

سرچشمه گرفته و پس ازپيوستن به رود خسروشيرين،  به سـد درودزن واردو در

مسیر خود با دريافت شعباتي پر آب شده و اراضي وسيع بـخش كـربال در شمال

شهرستان و  روستــاهای واقع در ضلع جنوبی حاشیه رودحانه از بخش مرکزی را

مشروب و از غرب به شرق وارد درياچةبختگان مي‌شود.

دبي متوسط سالانة اين رودخــــانه در سالهاي 67 و  68  برابر با  25  متر مكعب در

ثانيه و در طول دورة    63-1344   در محل پـــل خان  30  متــــر مكعب بر ثانيه بوده

است  وتوزيع اين آب بين روستائيان و افـرادحـــقابه‌دار بوسيلة كانال‌هاي سنتي از

رودخــانه و توسط ادارة آبياري خرامه صورت مي‌گيرد.

مسير رودخانة كر در شهرستان خرامه در خط الرأس دشت کربال قرار دارد و كيفيت

آب رودخانه براي مصارف كشاورزي مناسب است.

در زمان عضدالدوله ديلمي 6 بند بر روي رودخانة كر ساخته شده است،

فاصلة هر بند 12 كيلومتر مي‌باشد و بيشتر بخـاطر اختلاف ارتفـــاع و هدايت آب بر

روي اراضي احداثشده‌اند.

اسامي اين بندها عبارتند از:بند امير،بند فِيض‌آباد،بنـد تيلَكان،بند مَوان، بندحسن‌آباد

وبند جهان‌آباد.

كه چهار بند تيلكان، موان، حسن‌آباد و جــهان‌آباد در محدودة شهرستان خرامه واقع

شده‌ است،

          بند جهان آباد

از اين ميان بند تيلــكان و مــــــــــوان يازسازي شده و بقــــيه بصورت سنتي هستند.

قدمت اولية اغلب اين بندها به بيش از 1000 سال مي‌رسد و در حـــال حاضر سالانه

به‌طور متوسط   650  ميليون مترمكعب آب به‌وسيلة نهـــــــرها و تلمبه‌ها از رودخانه

برداشت شده و به مصرف كشاورزي دشت كربال مي‌رسد.!

• عمده‌ترین آثار باقی مانده در مسیر اصلی  رودکر  .

1-  مجموعه آثار تاریخی سد داریوش/ قرن پنجم پیش از میلاد مسیح.

2-  آثار تاریخی برده بریده/ قرن پنجم پیش از میلاد مسیح.

3- بقایای پل ابرج / اوائل دوره اسلامی.

4- پل خان /اوائل قرن یازدهم هجری شمسی.

5-  مجموعه تاریخی بند امیر/ دوره آل بویه 365 هجری شمسی.

6-  مجموعه تاریخی بند فیض آباد / دوره آل بویه.

7-  مجموعه تاریخی بند تیلکان/ دوره آل بویه.

8- مجموعه تاریخی بند موان / دوره آل بویه.

9- مجموعه تاریخی بند حسن آباد / دوران آل بویه.

مجموعه آثار تاریخی سد داریوش ـ 

 مجموعه تاریخی سد داریوش که در شمالی غربی جلگه مرودشت واقع شده است ،

علاوه بر ایفای نقش پل عملکرد مهـار آب و هدایت آن به مسیـــــرهای مورد نظر در آن

زمان را نیز انجام می‌داده،

با توجه به حوضه آبگیری دریاچه سد درودزن در سال 1348 ه.ش این سد از محل اصلی

خود جابه‌جا گردید ،

آثار تاریخی برده بریده : 

این اثر تاریخی در مسیر رودخانه کر درفاصــــــــله حدود 10 کیلومتر بعد از سد داریوش

و نزدیکی کوه گزین قرار دارد .

 در دامنه این کوه روستایی به نام شهرک وجــود دارد و امـروزه این کوه را نیز به عنوان

کوه شهرک نیز می‌شناسند از سه کوه معروف منطقه که در مورد آن می‌گویند :

پنـــــاه دلیـــــران ایران زمین

 کل است و ستخر است و شهر گزین

آثار و بقایای پل تاریخی ابرج :

 این پل باشکوه که در نزدیکی‌های کوه استخر (در دامنه این کوه روستای بنی‌یکه ابرج

قرار دارد و این کوه را نیز با نام کوه بنی‌یکه می شناسند) واقع شده است.

در دوطرف این پل تاریخی که در مسیر کوچ عشـــایر فارس قرار داشته . پل‌های بتونی

جدیدیی احداث گردیده است.

پل خان : 

این پل که در چهار کیلومتری جاده مرودشت به شیراز در مسیر رودخـانه کرقرار دارد ،

«در اوائل قرن 11 ه.ش ، توسط امام قلی خان فرزند الله وردی خان فرمانروای فارس

و سردار مشهور شاه عباس احداث گردیده است . 

بند امیر :

مجموعه تاریخی بند امیر در 40کیلومتری شمال شرقی شیراز و15کیلومتری جنوب شهر

مرودشت  در مسیر رودخانه کر و کنار قریه بند امیر واقع شده است .

این مجموعه که در سال 365 هجری شمسی ساخته شده از آثار  برجسته عضــدالدوله

دیلمی به شمار می‌رود .

ابن بلخی در( 501 ه . ق ) در مورد این سد می‌گوید‌:«

نظیر آن درجایی ازدنیا وجود ندارد برای توصیف آن باید گفت که سرزمین اطراف آن ،پیش

از آن بیابان خشک وبی آبی بود .عضدالدوله با مشاهده این وضعیت به این نتیجـــه رسید

که اگر سدی در آنجا ساخته شود آب رود کر در آنجا آبادانی به بار خواهد آورد بنابر این او

مهندسان وکارگرانی را گرد آورد و به صرف هزینه ای گزاف، کانال های انحـــرافی در چپ

و راست رودخانه ساخت ، آنگاه کف وبالای رودخانه را با بلوک های سنگی فــــــرش کرد

پهنای بالای سد به اندازه ای بود که دو سوار پهلو به پهلو میتوانستند از آن بــدون برخورد

بگذرند .برای گذشتن آب نیز در سد سرریزهایی ایجاد شده بود .» طـــول اصلی بند در

حدود 105 متر است پهنای تاج 5/7 متر و پهنای آن روی پی تقریباً در حدود 20  متر است .

 این مجموعه دارای 25 تا 30 آسیاب بوده و بقایای حـــــدود 25 عدد از آسـیابها موجود

می باشد و تا دهه 1340 ه.ش از این آسیابها استفاده می‌شده است .

هدف از احداث این مجموعه تاریخی را می‌توان جهت کاربری‌های متنوعی از جمله : ـ سد

،‌ـپل ، انحراف آب رودخانه به زمینهای کشاورزی زیر دست ،‌ هدایت آب به تنوره آسیاب ها

و بهره گیری از نیروی آب در آسیابهای آبی ،‌ـ ایجـــاد منظرگاه ،‌ـ گسترش و افزایش

سفره‌های آب زیرزمینی ،‌ـ  بازارچه‌های محلی و ایجاد قطب اقتصادی دانست .

همانگونه که قبلا اشاره شدرودخانه پس از مشروب ساختن اراضي دشت كــــــربال

به درياچه بختگان مي‌ريزد.

اين درياچه و درياچةطشك در شمال و شمال شرق ناحيه واقع گرديده و با ارتفاعات

آهكي از يكديگر جدا شده است

حداكثر مساحت درياچة بختگان در حدود 802  و درياچة طشك در حدود 487 كيلومتر

مربع مي‌باشد.حداكثر عمق درياچة بختگان در حدود 2 متر و درياچة طشك  3/1 متر

برآورد شده است. عمق متوسط درياچة بختگان تقريباً یک  متر و درياچة طشك حدود

  3/0 تا 5/0  متر مي‌باشد.

آب ورودي به درياچه بختگان   782  ميليون مترمكعب  (484 ميليون مترمكعب رود كر

+ 2 ميليون مترمكعب ريزش مستقيم + 206  ميليون مترمكعب جتتريان‌هاي موقت)

  و ميانگين ده سالة حجم اب ورودي به درياچة طشك نيز 301ميليون مترمكعب است.

اين دو درياچه در مواقع پرآبي به هم متصل شده و كوهـــهاي مابين خود را به مثابه

جزيره‌اي در بر مي‌گيرند.